مصطفی شوقی که پیش از این مستند جنجالی «هویدا»، را کارگردانی کرده بود مستندی جدیدی پیرامون «امیراسدالله علم» ساخته است که از امروز و همزمان با ایام دهه مبارک فجر از رسانه ملی پخش می‌شود.
مستند «علم، مردی برای تمام فصول» به تهیه‌کنندگی مهدی مطهر و نویسندگی و کارگردانی مصطفی شوقی، نگاهی به ریشه‌های خاندانی، زندگی و کارنامه سیاسی امیراسدالله علم وزیر قدرتمند و پرنفوذ دربار پهلوی دارد که در چهار قسمت با استفاده از فیلم‌ها و تصاویر دیده نشده، روایتگر روابط و ساختار داخلی سران رژیم پهلوی است. او در این اثرتلاش کرده به شیوه‌ای متفاوت و از زاویه نگاهی جدید، مخاطب را با واقعیات رژیم پهلوی آشنا سازد. به این انگیزه با وی گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که می‌خوانید:
«مستند علم» به سفارش چه ارگانی و با چه هدفی ساخته شده است؟
«مستند علم» کاری است از خانه مستند انقلاب اسلامی و گروه مستند روایت فتح به تهیه‌کنندگی مهدی مطهر که از تهیه کنندگان باسابقه فیلم‌های مستندند. من با مهدی مطهر پیش از این کار مستند «هویدا» را کار کرده بودم که همانطور که می‌دانید در شهریورماه برای اولین بار پخش شد و در هفته دوم بهمن هم مجدداً از شبکه مستند بازپخش می‌شود.
در خصوص بخش دوم سؤالتان باید بگویم به نظرم در چهل سالگی انقلاب اسلامی ایران در دورانی که با رشد شبکه‌های اجتماعی به راحتی روایت‌های غیرواقعی و مخدوش تاریخی دست به دست می‌شود، ساخت مستندهای تاریخی که نگاهی مستقل و مستند به تحولات تاریخ معاصر ایران دارد، می‌تواند کمک بزرگی به شناخت حقیقت واقعی و اصیل انقلاب بزرگ اسلامی ایران کند.
در این روایت به چه نکاتی اشاره شده است و از چه منظری به فعالیت‌های سیاسی «علم» پرداخته شده است؟
در واقع مستند علم در ادامه مستند هویداست. ما در این مستند به صورت همه جانبه به کاراکتر و شخصیت امیر اسدالله علم پرداخته‌ایم. فردی که از نظر تبار به یکی از خاندان‌های حکومتی سنتی و قدیمی ایران وابستگی دارد و از آخرین بازمانده‌های الیگارشی در قدرت ایران در عصر پهلوی است؛ از این جهت او و خاندانش بسیار مهم هستند.
چرا در این گونه ساخته‌ها به زندگی‌های شخصی این گونه افراد خیلی پرداخته نمی‌شود. در این اثر به زندگی شخصی علم هم پرداخته نشده است؟
یکی از کارهای که در تاریخ‌نگاری ما صورت می‌گیرد، حکایت رختخواب رجال عصر پهلوی است. این مسئله چنان با آب و تاب بیان می‌شود که گویی این افراد تنها به این کار مشغول بوده‌اند. این به نظرم تقلیل تاریخ است.
در مستند «علم» ما درواقع نگاهی انداختیم به اثرات حضور او در کنار شاه و اینکه چه نقشی در سیاست ایران داشت. چه ایده‌ای را دنبال می‌کرد و از پس فعالیت‌هایش چه میراثی را به جا گذاشته است. عنوان فیلم هم «علم، مردی برای تمام فصول» است و درواقع فصل‌های زندگی او در کنار شاه را در طول بیش از ۳۷ سال سلطنت و دوران ولیعهدی‌اش مورد بررسی تحلیلی قرار داده‌ایم.
از چه منابع اطلاعاتی و تحقیقاتی در نوشتن فیلمنامه این مستنداستفاده کرده‌اید؟
در این مستند با نزدیک‌ترین افراد به «علم» یعنی برخی از اعضای خانواده او گفت و گو کرده‌ایم. کتاب خاطرات علم به عنوان منبعی مهم در تاریخ پژوهشی عصر پهلوی نزد همه مطرح است و ما با کسانی که از نزدیک در ویراستاری کتاب حضور داشته‌اند نیز سخن گفته‌ایم. کارشناسان و نویسندگانی که در مورد «علم» و نقش او در سپهر سیاست ایران آثاری دارند نیز در این مستند حضور دارند. ضمن این که همچون مستند هویدا، تصاویر و فیلم‌های منحصر به فردی نیز به کار رفته است که برخی از آن‌ها به خودی یک سند تاریخی هستند.
در این دومستند اخیرتان «هویدا» و «علم» به دنبال طرح چه مسائلی بودید؟ آیا این دو مستند در امتداد هم ساخته شده‌اند؟
در مستند هویدا به دلیل اینکه کاراکتر ما یعنی امیرعباس هویدا، نخست وزیر بود، مسئله دولت در عصر پهلوی را مورد بررسی قرار دادیم و می‌خواستیم نشان دهیم عملیات دولت در این عصردیکتاتوری و استبداد پهلوی دوم، چگونه بوده است و احزاب، سیاستمداران، کانون‌های محفلی و نهادی‌هایی که برخاسته از توسعه است؛ در آن دوران چه می‌کردند.
در واقع دولت به مثابه یک عنصر مهم در تحلیل وضعیت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آن دوران هدف اصلی ما بود و البته بازیگر نقش اول ما هم در این مستند «هویدا» بود اما در مستند «علم» ما به نقش و عمل کانون‌های غیر رسمی و پشت پرده در ساحت قدرت عصر پهلوی دوم نگریسته‌ایم. «علم» در این زمینه بسیار فعال بود و او را می‌توان سایه شاه در بسیاری امور مملکت و حتی امور شخصی او دانست. در واقع هدف این دو مستند یعنی «هویدا» و «علم» در امتداد هم ارائه یک منظومه تحلیلی برای شناخت ساحت دولت و قدرت در عصر پهلوی دوم خواهند بود.
چرا ساخت مستند تاریخی همیشه با مشکلات زیادتری نسبت به دیگر ژانرهای مستند مواجه است؟
شاید چون تاریخ برای مردم ایران مهم است و به نوعی نسبت به گذشته و برخی از شخصیت‌های تاریخی آن نوستالژی دارند و همین در حوزه فکری عمومی، سازه‌ای از باورها را به وجود می‌آورد که هر گونه روایت تاریخی متناقض با آن را به سختی می‌پذیرند.
این مسئله به دلیل فضای ایدئولوژیک موجود در زمینه مستندسازی تاریخی در دهه‌های اخیر به نوعی تقابل و تضادی سخت را به وجود آورده است. که به نظرم ساخت این گونه آثار می‌تواند راهی به سوی درک درست و تحلیلی‌تر و همه جانبه‌تری از تاریخ پرفراز و نشیب معاصر ایران باز کند.
نظر شما